Pitali smo druga Nenada Porobića o njegovim osvrtima na akciju za Dan Borca na Kozari, revizionizmu istorije koji se dešava tamo a i šire na prostorima Jugoslavije, kao i o grassroots aktivizmu i društvenim procesima koji se dešavaju u Jugoslovenskom postsocijalizmu.
1. Šta misliš o sve prisutnijem revizionizmu istorije, osobito peroida NOR-a od strane vladajućih struktura na prostoru bivše Jugoslavije?
Revizija istorije bi bila poželjna s naučnog stanovišta, pošto se sve nauke stalno revidiraju novim otkrićima i dostignućima. Kod nas i šire, pošto su ovim fenomenom najviše zahvaćene istočnoevropske, nekada socijalističke, države, je u pitanju pseudorevizionizam. Arhive sa dokumentima se sklanjaju, činjenice se sakrivaju ili tendenciozno interpretiraju, dok se laži proizvode u takvom obimu da se više na njih ni ne može efikasno reagirati. Revizija istorije na prostoru bivše Jugoslavije ima jedan osnovni cilj a to je da kriminalizira jugoslovensko socijalističko iskustvo, ne samo da bi se obrisalo sjećanje na mnogo napredniji društveni poredak od sadašnjeg, već i da bi se temeljno spriječio potencijal buđenja organizovanog otpora sadašnjoj kapitalističkoj represiji. Narodnooslobodilačka borba, koju je povela, vodila i dobila Komunistička partija Jugoslavije u savezu sa slobodarski orijentisanim pojedincima, je bila antifašistička u smislu antikolonijalne borbe protiv okupatora i njihovih ovdašnjih pomagača, ali je sadržala i ključnu komponentu koja predstavlja trn u oku vladajućim režimima - narodnu revoluciju (tj. razvlašćivanje buržoazije). Jugoslovenska socijalistička revolucija je društveno-ekonomska transformacija koja je putem preraspodjele i podruštvljavanja bogatstva modernizovala i industrijalizirala zemlju, stvarajući uslove za dostojanstven život, pravo na rad, stanovanje, zdravstveno i penzijsko osiguranje, besplatno školovanje. Poslijeratni napredak kvaliteta života za većinu stanovništva je bio nemjerljiv. Jugoslavija kao baštinik antifašizma i samoupravnog socijalizma je morala biti uništena da bi se društveno-ekonomski odnosi transformisali u neoliberalno-kapitalističke. Kroz tu transformaciju dotadašnja društvena imovina je pljačkom privatizirana od strane domaćih i međunarodnih elita. Većina društva je osiromašila dok je manjina profitirala. Pored nasilnog prisvajanja vlasništva nad resursima koje igra ključnu ulogu u svim ratovima, rat je masovnim zločinima iznjedrio i etnički definisane ili etnički podijeljene države. Umjesto principa jednakosti i bratstva i jedinstva nasilno je uveden princip etničke homogenizacije i stalne mobilizacije kojom nas buržoaske vlasti dijele i zavađaju, dok u isto vrijeme sebi učvršćuju pozicije i obezbjeđuju materijalne privilegije. Da bi se kapitalistički poredak stabilizirao i održao neophodna je svakodnevna represija na svim nivoima, a u tu represiju se ubraja i represija nad društvenim ili političkim sjećanjem na NOB. Revizija Drugog svjetskog rata se odvija u etničkom i kontrarevolucionarnom ključu i to je poveznica sa ratom protiv ideje Jugoslavije devedesetih koji upravo predstavlja radikalizovano kontrarevolucionarno nasilje s dominantnim etničkim predznakom. Etnički princip, uz uništenje socijalističkog poretka, je potrebno stalno ideološki pravdati i obnavljati od strane političko-ekonomskih, akademskih, kulturnih i drugih elita baš iz razloga što je većini marginaliziranog stanovništva jasno da je ovakvo stanje klasne nejednakosti suštinski nepravedno, a samim tim i neodrživo. Bitno je ovdje naglasiti da revizija istorije koja rehabilitira snage reakcije (u radikalnoj verziji antikomunistički fašizam) nije samo problem država nastalih uništenjem Jugoslavije. Kao što je Todor Kuljić naveo, „fašizam je spasavanje kapitalizma u periodima akutne krize“, te se problem fašizacije društva ne može odvojiti od kapitalističkog okvira u kojem do nje dolazi. U zemljama bivšeg real-socijalizma je potrebno rehabilitirati profašističke ideje koje pospješuju kapitalističku ekspanziju evro-atlantskog centra ekonomske moći baš zato što su se te ideje branile postojeći kapitalistički poredak od revolucionarnog otpora tokom Drugog svjetskog rata. Zato, na primjer, Rezolucija Evropskog parlamenta od 11. marta 2015. o izvještaju o napretku Srbije za 2014. godinu, u 31. poglavlju „poziva vladu Srbije da u potpunosti i bez diskriminacije provede zakon o rehabilitaciji; predlaže vladi Srbije i da dodatno izmijeni zakon o vraćanju oduzete imovine kako bi se otklonile sve procesne i zakonske prepreke vraćanju u naturi“. Ili, kao još jedan primjer, masovnim nenaučnim izjednačavanjem komunizma i fašizma u ključu „totalitarizma“ unutar institucija Evropske unije se cementira hegemon ideološki okvir današnjice, a to je borbeni antikomunistički kapitalizam.
2. Da li misliš da je podrška srbijanskih političara revizionizmu istorije na Kozari nastavak politika devedesetih i učvršćivanje pozicije privatiziranog kapitala?
Revizionizam istorije koji sprovode srpske nacionalističke elite u Srbiji i u Bosni i Hercegovini je dirigovan prvenstveno iz Beograda, kao što je i rat devedesetih bio dirigovan iz Beograda. Vladin Odbor za negovanje tradicija oslobodilačkih ratova Srbije je odredio četiri godišnja datuma na bosansko-hercegovačkim lokacijama koji se obilježavaju zajedno sa Vladom Republike Srpske. Obilježavanje Bitke na Kozari u Nacionalnom parku „Mrakovica“ je jedno od njih. Ovim se u polju nacionalističke kulture postiže ono što nije ratom postignuto, a to je ujedinjenje Srbije sa teritorijom u Bosni i Hercegovini gdje većinski živi srpsko stanovništo a gdje su ostali etnički očišćeni. U tom smislu je bitno naglasiti da se etničko čišćenje nastavlja u revizionističkoj interpretaciji istorije putem njegovog opravdavanja. Govornici poput Vulina i Dodika naglašavaju da je srpski narod oduvijek vodio pravedničke ratove (negirajući zločinački karakter ratova devedesetih koje su nacionalističke elite pripremile, sprovele a sad učvršćuju posljedice), da su se hrvatski i muslimanski narodi pridružili tek na kraju Drugog svjetskog rata i sl. Dakle, antifašizam je postao genetska odrednica a ne ideološki izbor! Vulin je ove godine rekao i da “malo je naroda koji vole slobodu kao Srbi” dokazavši je, po njemu, i uspostavom Republike Srpske, nadomak prijedorskog područja u kom su sistemski činjeni zločini 1992. godine od strane Jugoslovenske narodne armije i Vojske Republike Srpske, slični onim na Kozari 1942. godine, baš pri stvaranju Republike Srpske. I to sve ispred Spomenika Revoluciji vajara Dušana Džamonje koji je posvećen borbi i stradanjima jugoslovenskih partizana i civila tokom bitke na Kozari. Bitno je naglasiti da je Aleksandar Vulin jedan od osnivača partije Jugoslovenske levice (JUL) tokom Miloševićeve vladavine koja je odigrala ključnu ulogu u tajkunskim privatizacijama društvenog dobra. On trenutno obnaša funkciju ministra za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja putem koje je jedan od najodgovornijih za sprovođenje rigoroznih mjera štednje koje pogađaju najviše najranjivije među nama.
3. Da li misliš da ovakve grassroots aktivnosti kao što je akcija na Kozari za Dan borca na dobar način zauzimaju politički prostor naspram isprobanih NVO praksi u politikama sjećanja? Koliko to znači za građenje nekog budućeg šireg pokreta građana?
Ovakva aktivnost definitivno ima potencijala da se diferencira od postojećih praksi u politikama sjećanja raznih nevladnih organizacija. Vrlo su bitne potreba da se prevaziđe frustracija nacionalnim (nacionalističkim) viktimizacionim komemorativnim praksama putem kolektivnog izlaska na simbolički važan teren koji je zauzeo mnogo nadmoćniji neprijatelj u liku trenutno vladajućih struktura, kao i vizija da je moguće taj teren ponovo politički prisvojiti kolektivnom borbenošću, uz određenu cijenu (prijetnja raznim vidovima pritiska, privođenjem, hapšenjem, policijskim nasiljem). Mislim da je potrebno da se nosimo sa posljedicama devedesetih na neke od načina kojima je partizanski pokret gradio svenarodni otpor neprijatelju u mnogo težim okolnostima. Potrebno je razviti strategije borbe kojima bismo suzbili postignute ciljeve ratova devedesetih (privatizacija društvenog dobra uz etničke podjele koje dominiraju mnogim aspektima naših života) koji se dodatno učvršćuju uvezenim modelima pomirenja koji vrlo svjesno ne tematiziraju ništa osim etničkog principa rasističkog tipa, često ga pospješujući i normalizirajući, ali te strategije moraju nuditi rješenja za eksploatatorske postavke sadašnjeg ekonomskog sistema. Naša borba, da bi bila uspješna, mora ciljati ne samo nacionalizam i šovinizam, već i kapitalizam koji se njima utvrđuje. Naš poziv ne smije biti poziv ograničen na jednakost tri nacije u slučaju Bosne i Hercegovine, već emancipatorski poziv na jednakost svih. Moramo biti svjesni da se sukobljavamo sa vrlo sposobnim neprijateljem koji će preuzimati simbolički aspekt naših akcija da bi im otupio oštricu. Ove godine su neke od pjesama koje smo pjevali prošli put uvedene u zvaničan program, na primjer. Kako planirati akcije koje će biti jasne i direktno politički suprotstavljene zvaničnom obilježavanju, kako djelovati subverzivno, kako biti ispred sistema? Organizacija se može pospješiti samo daljim radom, učenjem, čitanjem, diskusijama. Potrebno nam je još dosta politizacije, a pod time mislim na svijest o istoriji koju bismo suprotstavili revizionističkoj, kao i o ekonomskim odnosima koji tvore tu istoriju. Takođe je potrebno i pisati da bi se širi krug ljudi mogao obrazovati o ovom širem problemu i njegovim manifestacijama u ovom konkretnom slučaju.
4. Šta je za tebe značilo biti dijelom aktivnog otpora takvim politikama na Kozari u protekle dvije godine i šta očekuješ od takvih i sličnih aktivnosti u budućnosti? Kako vidiš budućnost na ovim prostorima?
Meni je iskustvo učešća u objema akcijama probudilo nadu da je ipak moguć izlazak iz začaranog kruga bavljenja posljedicama ratova devedesetih strategijama koje se ideološki kreću u istim okvirima (primat etničkog principa uz depolitizaciju ostalih činilaca). Kozara može biti fokus šireg otpora zbog prepletanja Drugog svjetskog rata i ratova devedesetih pobjedom ranije poraženih snaga ili, jednostavno, kontrarevolucijom. Ove dvije teme se moraju adresirati zajedno revolucionarnom politikom. Što se budućnosti tiče, inspirišimo se Spomenikom Revoluciji pod kojim ćemo voditi buduće bitke. Svaki od dvadeset vertikalnih segmenata je profilisan izrezima i ispupčenjima. Izrezi u sjenci simbolizuju smrt, dok ispupčenja predstavljaju pobjedu i život. Ugrađeni paneli od nerđajućeg čelika dodaju dimenziju svjetlosti koja je u suprotnosti sa negativima koji su u sjenci. Horizontalni blokovi predstavljaju pritisak i agresiju neprijatelja koji surovom snagom neuspješno nastoji uništiti život i pobjedu koji se uzdižu ka nebu u vertikalnom spomeniku.
Nenad Porobić, Beograd, 15.7.2016.
Uredio: Stefan Gvozden
Foto: Edin Ramulić
Preuzeto sa BASOC