Suđenje Horstu Fišeru, doktoru u Aušvicu, održano u Istočnoj Nemačkoj 1966. godine. Izvor: Wikipedia.
Suđenja koja su se posle Drugog svetskog rata odvijala u Nemačkoj iskazuju jednu specifičnost, a to je raznovrsnost sistema suđenja. Osim međunarodnog tribunala koji je delovao na teritoriji Nemačke, svaka okupaciona sila je u svojoj zoni odgovornosti sprovodila suđenja optuženima za zločine. Kao treći sudski sistem javljaju se nemački sudovi.
Posle suđenja najtežim zločincima, Nirnberg je postao jedno od središta suda koji su kontrolisale američke okupacione snage. U Nirnbergu je do 1949. održano još 12 suđenja, takođe visokorangiranim ličnostima vojnog i upravnog aparata nacističke Nemačke, koja su organizovali Amerikanci. Među ovim procesima za Jugoslaviju je naročito bilo značajno suđenje dvanaestorici fašističkih generala koji su ratovali na Balkanu, među kojima su bili i Vilhelm List, Franc Beme i Lotar Rendulic (jul 1947 – februar 1948).
Posleratni period karakteriše postojanje dve Nemačke, Zapadne (Savezne Republike) i Istočne (Demokratske Republike). U obe države vođeni su sudski postupci protiv počinilaca zločina, ali su pristupi pravdi imali znatno drugačiji karakter. Obe Nemačke nastojale su da pokažu sopstvenu superiornost, tj. jedna u odnosu na drugu. Činjenica je, međutim, da su se u aparatu i jedne i druge države našli brojni pripadnici nacističkog režima i vojnih struktura. Iako su se inače brojna suđenja završavala osudom počinilaca zločina, u Zapadnoj Nemačkoj je preovladavao duh zaborava i poricanja odgovornosti samog društva za pojavu nacizma i njegov privremeni trijumf, dok je u Istočnoj Nemačkoj negovan duh antifašizma uz isticanje sopstvene uloge čuvara nasleđa Nirnberga. Pošto su vodeći zločinci bili osuđeni u procesima do 1949, zločini „običnih ljudi”, kada bi bili dokazani, bili su u Zapadnoj Nemačkoj percipirani kao delo manjine poremećenih ličnosti, a u Istočnoj Nemačkoj – kao postupci zavedenog dela naroda. Dok je Zapadna Nemačka želela da zaboravi nacističku prošlost, u Istočnoj je antifašizam postao deo državnog narativa. Kao simbol te kontroverze može se uzeti i poznati Berlinski zid, čiji je zvanični naziv bio „Antifašistički zaštitini zid”, što je bila jasna ideološka poruka Istočne Nemačke Zapadnoj da se Savezna Republika još nije suočila sa nacističkom prošlošću. Suđenja za nacističke zločine u obe Nemačke nosila su senku ovog ideološkog sukoba.
Srđan Milošević
Literatura:
Atrocities on Trial: Historical Perspectives on the Politics of Prosecuting War Crimes, P. Heberer and J. Matthäus (eds.), University of Nebraska, 2008; C. Sharples, West Germans and the Nazi Legacy, Routledge, New York, 2012; R. Harwood, Nuremberg and other War Crimes Trials, 1978.