U okviru jednodnevnodnevnog studijskog puta u Sombor, u ponedeljak, 28. novembra 2016. godine posetili/e smo postavku Gradskog muzeja u Somboru „Kutija sećanja“ i Batinski muzej, posvećen Batinskoj bitci. Kroz izložbu „Kutija sećanja“ i Batinski muzej vodila nas je Milka Ljuboja, Viša kustoskinja istoričarka Gradskog muzeja Sombor i autorka izložbe „Kutija sećanja“.
Izložba „Kutija sećanja“ posvećena je somborskoj porodici Drelih. Kroz fotografije, dokumente i neke važne predmeta ove dvanaestočlane jevrejske porodice (od kojih je samo dvoje preživelo Aušvic), ova postavka priča priču o svakodnevici jedne sasvim obične somborske jevrejske porodice, u koju su utkane tradicija, htenja i nadanja, ali i stradanja u deportaciji i Holokaust. Ona je i svedočanstvo o sudbini Jevreja iz bačkih gradova i sela koji su u proleće 1944, kada se već nazirao kraj rata, odvedeni i ubijeni u koncentracionom logoru Aušvic. Kroz 300 sačuvanih fotografija, pisama, dokumenata i predmeta prikazana je istorija porodice Drelih, ali i istorija s jedne strane, doprinosa Jevreja životu Sombora; s druge, priča o nestajanju čitave jedne zajednice na ovim prostorima.
Batinska bitka po mnogima, zbog svog intenziteta i strateškog značaja predstavlja jednu od najznačajnijih bitaka u toku čitavog Drugog svetskog rata na području Jugoslavije. Odvijala se od 11. do 19. decembra 1944. godine između jedinica NOVJ i Crvene armije, i jedinica Wehrmachta i njegovih saveznika. Nakon oslobođenja Beograda i dela Vojvodine, cilj jedinica NOVJ je bio oslobađanje Baranje, dok je za sovjetsku armiju bilo izuzetno važno uspostavljanje mostobrana za prelazak tenkovskih jedinica radi nastavljanja prodora ka Budimpešti i Beču. Na drugoj strani, snage Wehrmachta nastojale su da obezbede povlačenje nemačkih i ostalih jedinica preko Hrvatske i Slovenije u Austriju. Dogovorom predstаvnikа Štаbа III ukrаjinskog frontа i Glаvnog štаbа Vojvodine, za uspostavljanje mostobrana kod Batine određene su sovjetskа 57. аrmijа i jugoslovenskа 51. vojvođаnskа divizijа. Bitka je okončana pobedom jedinica NOVJ i Crvene armije.
Borci 4. bataljona vojvođanske udarne brigade uoči Batinske bitke
(foto: Wiki/Znaci.net)
Kada je u pitanju Batinska bitka, zanimljivo je da je uprkos svom značaju, ona ostala skrajnuta i tokom socijalističkog perioda i nikada nije dobila svoje mesto ne toliko u zvaničnoj istoriografiji, koliko u njenim „operacionalizovanim” verzijama u obliku školskih udžbenika iz istorije i popularnoj kulturi (čiji važan deo je bila i epska borba protiv okupatora). Neka od mogućih objašnjenja su što je smatrana strateškom greškom zbog ogromnih ljudskih gubitaka, ali i zbog važne uloge Crvene armije (što je nakon sukoba sa Informbiroom 1948. godine postalo nepopularno isticati).
Danas je i zgrada Batinskog muzeja i postavka u jako lošem stanju usled gotovo potpune nebrige državnih institucija. Ono što je zanimljivo je da je tokom rata sa Hrvatskom 90-tih godina na ovom mestu takođe, bila linija borbi i razgraničenja. Zgrada muzeja je tada služila za smeštaj rezervista i tada je veliki deo devastiran.
Ovo je bila prilika da razgovaramo i o kompleksnosti II svetskog rata na ovim prostorima, o aktuelnim procesima revizije istorije u Srbiji i njenim funkcijama, ali i šta je sve deo antifašističkog nasleđa, na koji način se treba odnositi ka njemu, kao i u čemu je njegov značaj u promišljanju mogućih alternativa danas.
