OSLOBOĐEN BEOGRAD

Datum: 
20.10.18

20.10.1944

Poslje sedmodnevnih borbi, lomeći uporan otpor djelova nemačke armijske grupe "Felber", 1. armijska grupa NOVJ (1. proleterski i 12. udarni korpus) i jedinice 3. ukrajinskog fronta Crvene armije oslobodili Beograd. Tisuće Beograđana uzele su učešća u borbama za oslobođenje svoga grada. 

Prvu armijsku grupu NOVJ, pod komandom general-lajtnanta Peka Dapčevića, sačinjavale su:

Prva proleterska divizija
Peta krajiška divizija
Šesta lička proleterska divizija "Nikola Tesla"
11. krajiška udarna divizija
16. vojvođanska udarna divizija
21. srpska udarna divizija
28. slavonska udarna divizija
36. vojvođanska udarna divizija

U operaciji je takođe sudjelovala 23. srpska udarna divizija. Ove jedinice su na dan 5. oktobra imale 32.000 boraca pod oružjem. Zahvaljujući konstantnom prilivu dobrovoljaca, ovaj broj se do 14. oktobra povećao na oko 40.000.

Neprijatelju su nanjeti veliki gubici u ljudstvu i materijalu. Poginulo je oko 15.000, među kojima obojica komandujućih generala, a zarobljeno oko 9.000 njemačkih vojnika i oficira.

Jedinice Crvene armije imale su oko 1.000 poginulih, a jedinice NOVJ 2.952 poginula.  Između ostalih, poginuli su:

- politički komesar Pete krajiške (kozarske) NOU brigade Mahmut Ibrahimpašić Mašo, narodni heroj
- komesar Prvog bataljona Prve proleterske brigade Blažo Popivoda, narodni heroj
- zamenik komandanta Prvog bataljona Prve proleterske brigade Dušan Milutinović, narodni heroj
- komandant Četvrtog bataljona Druge ličke brigade Milan Drakulić
- komandant Četvrtog bataljona Osme crnogorske brigade Milisav Đurović, narodni heroj
- komandant Četvrtog bataljona 21. slavonske brigade Stojan Rekić
- zamenik komandanta Drugog bataljona 21. slavonske brigade Stanko Milošević
- načelnik štaba 21. slavonske brigade Petar Okulić
- komandant Prvog bataljona Prve ličke brigade Jandre Žunić
- politički komesar Drugog bataljona Prve ličke brigade Jovo Ćopić

Borbe za oslobođenje Beograda, 14­-20. oktobra 1944, kao sastavni deo Beogradske operacije, spadaju u naj­značajnije događaje koji su se odigrali na tlu Jugoslavije tokom Drugog svetskog rata. Značaj oslobođenja glav­nog grada Jugoslavije ne leži samo u činjenici proteriva­nja nacističkog okupatora koji je odgovoran za smrt iz­uzetno velikog broja stanovnika Beograda, ali i brojnih drugih žrtava fašističkog terora sa šireg područja Srbije i Jugoslavije, koji su skončali u beogradskim logorima i na stratištima u okolini grada. Nakon oslobođenja Beo­grada postalo je očigledno da je moguće očekivati sko­rašnji poraz nemačkog okupatora i njegovih saradnika na jugoslovenskom tlu. Nijedan prethodni događaj to­kom Drugog svetskog rata na području Jugoslavije nije tako snažno nagovestio ovakav ishod.

Kada govorimo o lokalnoj istoriji, događaji 1941-1944, svakako podrazumevaju ogromna stradanja lokalnog stanovništva. Sem toga, nikako ne treba zanemariti ve­like vojne gubitke zaraćenih strana u borbama za oslo­bođenje Beograda. Nemačka vojska je i pre 20. oktobra 1944. trpela poraze na jugoslovenskom ratištu, ali visoki gubici u ljudstvu i tehnici označili su Bitku za Beograd kao najteži poraz nemačkog oružja na tlu Jugoslavije u dotadašnjem toku rata. Sem toga, visoki gubici Narod­nooslobodilačke vojske Jugoslavije – blizu tri hiljade po­ginulih i preko tri hiljade ranjenih (ne računajući blizu hiljadu poginulih sovjetskih vojnika) – predstavljali su najveće gubitke partizanskih snaga u dotadašnjem toku rata, ako izuzmemo Bitku na Sutjesci. Međutim, NOVJ je nakon oslobođenja Beograda, Vojvodine i Srbije zna­čajno uvećala vlastite snage i, zahvaljujući sovjetskoj po­moći i zaplenjenom nemačkom naoružanju, kvalitetno naoružala jedinice. Zapravo, NOVJ je uoči, tokom i na­kon pobede u Beogradskoj operaciji prerasla iz gerilske vojske u modernu oružanu silu sposobnu za izvođenje operativno­taktičkih dejstava u uslovima frontalnog ra­tovanja. Izvođenjem ove vojne operacije NOVJ se ne­ posredno povezala sa savezničkim antifašističkim fron­tom. Okončanjem vojne operacije stvorena je d tad najveća slobodna teritorija u Jugoslaviji od okupacije 1941, koja je pružila mogućnost kvalitetnijeg snabdeva­nja i preoružavanja snaga NOVJ, time i prelaz na nove, više forme organizacije oružanih snaga. Uspešno izvo­đenje Beogradske operacije, sem proterivanja nemač­kog okupatora iz Srbije, značilo je i nanošenje ključnog vojnog poraza snagama kolaboracije u Srbiji i njihovo političko neutralisanje.

Izvor: Milan Radanović, Oslobođenje. Beograd, oktobar 1944.

Antifašistički vijesnik