Moša Pijade. Izvor fotografije: El Mundo Sefarad.
Rođen je u Beogradu, gde je završio osnovnu i zanatsko-umetničku školu, da bi umetničko usavršavanje dovršio u Berlinu i Parizu 1910. Radio je kao novinar i kao nastavnik crtanja. Od 1920. bio je član KPJ, na čijoj listi je izabran i za odbornika u Beogradu na izborima 1920. Međutim, posle zabrane rada KPJ i hapšenja njenog rukovodstva, Moša je postao član ilegalnog rukovodstva partije. Komunisti su pokušali da svoj rad legalizuju od 1923, preko Nezavisne radničke partije Jugoslavije (NRPJ), a njen organ Radnik uređivao je Moša Pijade. Ni NRPJ nije dugo delovala na političkoj sceni, a posle njene zabrane uslova za legalnu aktivnost komunista više nije bilo. Kao organizator ilegalne komunističke štampe uhapšen je 1925, osuđen na 20 godina robije, ali je sa umanjenjem kazne i ponovnom osudom na još dve godine, zbog ilegalne aktivnosti u zatvoru, ukupno robijao 14 godina. Bio je jedan od pokretača robijaškog “crvenog univerziteta”, aktivno radeći na širenju znanja o marksizmu među mlađim komunistima, a na robiji je preveo, zajedno sa Rodoljubom Čolakovićem, i Marksov Kapital. U zatvoru u Lepoglavi upoznao se i započeo saradnju sa J. B. Titom, da bi tek 1939. bio pušten iz zatvora. Pošto nije obustavio svoj partijski rad, ponovo je uhapšen januara 1940, pa je do aprila bio interniran u logor u Bileći. Na Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ izabran je za člana Centralnog komiteta, a posle još jednog hapšenja 1941. Na slobodi se našao samo dva dana pred početak agresije Osovine na Jugoslaviju.
U ratnim prilikama bio je jedan od pokretača ustanka u Crnoj Gori član Vrhovnog štaba, uglavnom zadužen za organizaciju narodne vlasti (v.), od organizacionih pitanja vezanih za narodnooslobodilačke odbore (v.), pa sve do državno-pravnog statusa buduće Jugoslavije. Bio je istaknuti protivnik jugoslovenske monarhije i jedan od najvatrenijih boraca protiv monarhističkog principa. Živo posvećen novinarskom poslu, Moša je bio i jedan od pokretača TANJUG-a (1943).
Posle oslobođenja, Pijade je obavljao uglavnom skupštinske funkcije, na čelu Ustavostovrnog i Zakonodavnog i odbora, pri čemu je skupštini u socijalističkom sistemu jedinstva vlasti bila namenjena vodeća uloga, kada je reč o institucijama vlasti. Od 1953, posle reforme državnog aparata, bio je kratko vreme potpredsednik Saveznog izvršnog veća (vlade), a od 1954. predsednik Savezne skupštine. Odlučno je branio pozicije KPJ u sukobu sa SKP(b) i bio jedan od glavnih partijskih teoretičara i utemeljivača njenih programskih dokumenata. Od 1953. pridružio se listi Narodnih heroja Jugoslavije.
Moša Pijade je bio jedan od simbola jugoslovenskog komunizma. Njegovo jevrejsko poreklo neretko su koristili antikomunisti, kako bi na temeljima tlapnji o komunizmu kao “judeo-masonskoj zaveri” kompromitovali aktivnosti komunista. Umro je u marta 1957. u Parizu, prilikom povratka jugoslovenske parlamentarne delegacije iz Londona. Sahranjen je na Kalemegdanu, u Grobnici narodnih heroja, a njegov spomenik, rad vajara Branka Ružića iz 1969, i danas se nalazi u Makedonskoj ulici, ispred zgrade Politike, kso jedan od retkih spomenika prvacima jugoslovenske antifašističke borbe i revolucije koji nije uklonjen ili uništen.
Literatura:
A. Belić, S. Stanković, Đ. Andrejević Kun, D. Nedeljković, Komemorativni skup povodom smrti akademika Moše Pijade, Beograd 1958; M. Ristić, Politička književnost, Beograd 1959; D. Marković, S. Bosiljčić, Katka biografija Moše Pijade, Beograd 1957; M. Krleža, “Moša S. Pijade”, Deset krvavih godina, Zagreb 1957; Likovi revolucije, Beograd 1962; I. Matović, Moša Pijade – Omiljeni Čiča Janko, Beograd 1973; M. Pijade: zbornik radova, Beograd 1983.