Logor smrti Aušvic-Birkenau, simbol Holokausta. Izvor fotogrfije: Auschwitz
Holokaust je naziv za sistematski državni progon i genocid koji su nacisti uz pomoć saveznika, satelitskih zemalјa i kvislinških vlada sproveli nad jevrejskim stanovništvom, pre svega u Evropi, tokom Drugog svetskog rata. Pojam Holokaust ušao je u upotrebu kao oznaka za genocid nad Jevrejima pedesetih godina 20. veka. Pored termina Holokaust u upotrebu je ušao i hebrejski termin Šoa (Shoah).
Holokaust je bio jedan od najznačajnijih državnih projekata nacionalsocijalističkog režima u Nemačkoj (1933-1945) koji je trebalo da dovede do potpunog uništenja jevrejskog naroda. Predstavlјao je sastavni deo politike ostvarivanja dominacije nad Evropom i stvaranja novog poretka (Neue Ordnung) kao i politike osvajanja životnog prostora (Lebensraum). Holokaust se odvijao u sledećim fazama: identifikacija (registrovanje i obeležavanje), eksproprijacija (oduzimanje imovine), koncentracija (u logorima i getima) i eksterminacija (potpuno fizičko uništenje). Može se reći da je Holokaust u okupiranoj Evropi sproveden u dve faze. Prva faza Holokausta označava se i kao Holocaust by bullets zbog načina na koji je ubijena gotovo celokupna jevrejska populacije na istoku Evrope. Druga faza Holokausta počela je početkom 1942. godine kada je rukovodstvo nacističke Nemačke donelo klјučne odluke o načinu sprovođenja „konačnog rešenja jevrejskog pitanja“ koje su operacionalizovane na konferenciji državnih sekretara i najviših policijskih funkcionera 20. januara 1942. u Berlinu (Vanze konferencija). Na sastanku najviših predstavnika vlasti u Trećem rajhu doneta je odluka da se u najskorijem vremenskom intervalu mora preći sa nasumičnog na sistematsko uništavanje Jevreja. Ubrzanje „konačnog rešenja“ značilo je tehnološko unapređivanje procesa ubijanja lјudi, pre svega u gasnim komorama logora smrti koji su počeli da se podižu širom Evrope (Helmno, Belzec, Sobibor, Lublin-Majdanek, Aušvic-Birkenau, Treblinka). Jedan takav logor podignut je i u Srbiji na mestu predratnog beogradskog sajmišta. Ostao je upamćen kao Jevrejski logor Zemun (Juden lager Zemlin).
U periodu od 1941. do 1945. godine Holokaust je sistematski sprovođen u svim delovima okupirane Jugoslavije. Bez obzira na razlike koje su postojale u sprovođenju genocida nad Jevrejima na različitim okupacionim područjima, može se reći da je Holokaust na teritoriji Jugoslavije sproveden u skladu sa sa opštim tokom „konačnog rešenja Od ukupno oko 82.000 Jevreja koji su živeli u Jugoslaviji 1941. godine, život je izgibilo njih oko 67.000 (81,7%). Navedenom broju stradalih treba dodati i oko 4.000 jevrejskih izbeglica iz Srednje Evrope koje je rat zatekao u Jugoslaviji. Od oko 86.000 Jevreja koje je rat zatekao u Jugoslaviji život je izgubilo čak 71.000 muškaraca, žene i dece ili 82,56 % ukupne jevrejske predratne populacije. Od 33 577 Jevreja koji su 1941. živeli na teritoriji današnje Republike Srbije život je izgubilo 27 024 odnosno 80, 48% ukupne jevrejske populacije. Od 17 800 Jevreja koji su aprila 1941. živeli na teritoriji nemačke okupacione zone u Srbiji ili su se na njoj zatekli, u Holokaustu je stradalo 14 800 lјudi ili 85 %.
Literatura:
Kristofer Brauning, Obični ljudi: 101. rezervni policijski bataljon i konačno rešenje u Poljskoj, Fabrika knjiga, Beograd, 2004; Raul Hilberg, Zločinci, žrtve, posmatrači – jevrejska katastrofa 1933-1945, Samizdat B92, Beograd, 2001; Helmut Dubil, Niko nije oslobođen istorije: Nacionalsocijalistička vlast u debatama Bundestaga, Samizdat B92, Beograd, 2002; Milab Ristović, U potrazi za utočištem, Jugoslovenski Jevreji u bekstvu od holokausta 1941 – 1945, Službeni list SRJ, Beograd, 1998; Valter Manošek, Holokaust u Srbiji: vojna okupaciona politika i uništenje Jevreja 1941-1942, Službeni list SRJ, Draslar partner, Beograd, 2007.