Živorad Žika Popović (sedi; treći s leva) sa članovima Opere iz Zagreba (jul, 1936); (Zbirka fotografija Međuopštinskog istorijskog arhiva u Šapcu)
Živorad Žika Popović rođen je u Loznici 1895. godine. Ipak, njegov život kao i delatnost vezana je za Šabac gde je došao i počeo da radi kao profesor istorije i književnosti u Šabačkoj gimnaziji početkom 1928. godine. U godinama između dva svetska rata ostavio je veoma dubok trag u kulturnom životu grada. Zahvaljujući delatnosti Živorada Žike Popovića obnovljen je rad Šabačkog čitališta osnovanog daleke 1847. godine. Današnja Biblioteka šabačka nastala je iz Šabačke narodne knjižnice i čitaonici čijim se osnivačem smatra Žika Popović.
Živorad Žika Popović bio je inicijator osnivanja Muzeja u Šapcu, koji je svoj rad započeo pod okriljem Šabačke narodne knjižnice i čitaonice. Jedan je od osnivača Narodnog univerziteta u Šapcu na kom je i sam držao predavanja. Bio je osnivač Amaterskog pozorišta „Dobrica Milutinović“ u Šapcu u kom je često režirao predstave. Obnovio je rad Društva srpsko-francuskog prijateljstva u Šapcu čiji je predsednik bio od 1933. do 1940. godine.
Svoju prosvetiteljsku misiju, Živorad Žika Pović je vršio ne samo u Šapcu već i u celoj okolini. Zahvaljujući Popovićevoj delatnosti širom Mačve, Pocerine i Posavotamnave otvorene su mnogobrojne narodne knjižnice i čitaonice. Bio je inicijator podizanja spomenika Vuku Karadžiću u Tršiću i Loznici.
U godinama pred početak Drugog svetskog rata Živorad Žika Popović je bio blizak revolucionarnom pokretu i Komunističkoj partiji Jugoslavije zbog čega je već u septembru 1941. godine bio denunciran agentima Specijalne policije Uprave grada Beograda od strane šabačkog apotekara i saradnika okupatora Pavla (Paula) Kurtovića koga je nova komunistička vlast streljala odmah po ulasku partizanskih jedinica u Šabac, oktobra meseca 1944. godine. Šabački apotekar Pavle Kurtović bio jedan od poverljivih ljudi kako okupacionih vlasti tako i kolaboracionističke uprave u Šapcu. U leto i jesen 1941. godine on je dostavio više konkretnih informacija o ljudima koje je denuncirao kao bliske Komunističkom pokretu. Zahvaljujući informacijama koje je Pavle Kurtović dostavio u prvoj polovini septembra meseca 1941, Specijalna policija Uprave grada Beograda a onda i Gestapo su već 16. septembra 1941. imali detaljne informacije o kretanju: dr Lazara Petrovića, dr Đure Ostojića, Ilije Rankovića, Riste Ukropine, Petra Savića, Selimira Jeftića, Jovana Blagojevića, njegove ćerke „boravišta nepoznatog“ i Žike Popovića, za koga se u izveštaju agenta SP UGB-a pisanog na osnovu iskaza Pavla Kurtovića, kaže: „Prof. i penz. sa stanom u Šapcu je odmah po izbijanju rata s Rusijom pobegao. Mesto zadržavanja je po svoj prilici Bandovica na Drini 12 km severno od Čokešine“. Žika Popović je denunciran kao saradnik Komunističke partije Jugoslavije odnosno kao simpatizer preko čijeg se računa u Privrednoj banci finansirala „komunistička akcija u Šapcu“. I ako mesto Žike Popovića u Komunističkom pokretu u istoriografiji nije do kraja razjašnjeno, na osnovu policijskih dokumenata može se zaključiti da se radilo o čoveku čija je pozadinska uloga u dizanju ustanka u Šapcu i okolini bila veoma značajna. Kada je 20. oktobra 1941. godine Specijalna policija Uprave grada Beograda zatražila od Načelnika Sreza pocerskog spisak „poznatih komunista u Šapcu i okolini“ a u smislu „naređenja“ Nedićevog „Ministarstva unutrašnjih poslova o centralnoj evidenciji svih komunista u Srbiji,“ u centralu u Beogradu stigao je spisak od 132 imena među kojima se na osamdesetom mestu nalazilo ime Živorada Popovića, profesora u penziji koji je živeo na adresi Stojana Novakovića br. 19 a za koga je rukom dopisno da je „ubijen“.
Kulturno prosvetna zajednica Šapca ustanovila je nagradu „Žika Popović“ za stvaraoce u oblasti kulture 1971. godine. Poslednji put ova nagrada je dodeljena 2001. godine. Naredne, 2002. godine gradska vlast u Šapcu uklonila je ime Živorada Žike Popovića iz imena Narodne biblioteke u Šapcu i moglo bi se reći, uz manje izuzetke, iz javnog prostora.
Okružni sud u Šapcu kojim je predsedavao sudija Gojko Lazarev doneo je 7. decembra 2006, po Zakonu o rehabilitaciji iz 2006. godine Rešenje kojim je usvojen zahtev za rehabilitaciju „pok. Pavla Kurtovića, bivšeg iz Šapca, ul. Karađorđeva broj 39, rođen 1887. godine, od oca Koste Kurtovića i majke Danice, rođene Piroški. Tom prilikom sud je između ostalog utvrdio da je Pavle Kurtović „dana 27. oktobra 1944. godine, lišen života, u Šapcu, od strane pripadnika Partizanskog pokreta, bez odluke suda i bez sprovedenog postupka, iz ideološko političkih razloga, kao žrtva progona i nasilja, čime je povređeno njegovo pravo na život.“ Tom prilikom sud je odbacio kao neosnovanu odluku Područnog veća vojnog suda Korpusne vojne oblasti za zapadnu Srbiju objavljenu u Glasu podrinja 26. decembra 1944. kojom je osuđeno više lica na kaznu smrti streljanjem, trajnim gubitkom časti i konfiskovanjem imovine a među njima i Pavle Kurtović zato što je, kako stoji u odluci „1941. godine, pod svojim punim potpisom podneo prijavu protiv 8 građana Šapca Gestapou nazivajući ih komunistima.“
Sud nikada nije uzeo u obzir izveštaj policijskog agenta Specijalne policije Uprave grada Beograda od 16. septembra 1941. iz koga se vidi da je šabački apotekar Pavle Kurtović kao policijski doušnik i saradnik okupatora denuncirao kao komuniste, imenom i prezimenom osmoro Šapčana i to: dr Lazara Petrovića, dr Đuru Ostojića, Iliju Rankovića, Ristu Ukropinu, Petra Savića, Selimira Jeftića, Jovana Blagojevića i Živorada Žiku Poovića. Policijski izveštaj nalazi se u fondu Specijalne policije Uprave grada Beograda Istorijskog arhiva Beograda (IAB, UGB, SP IV-46/9-3, k. 286/4). Dostupan je javnosti.
dr Sanja Petrović Todosijević
IZVORI:
IAB, UGB, SP IV-46/9-3, k. 286/4 Dosije Petrović Lazara
IAB, UGB, SP IV – 48, к. 289/12, Komunistička akciuja u Mačvi i Pocerini
LITERATURA:
Бокун-Ђинић, Соња, Нада Радовановић, Весна Адамовић. Од Читалишта шабачког до Библиотеке шабачке. 160 година трајања. Шабац: Библиотека шабачка, 2007.
Лазарев, Гојко, Мирољуб Миушковић, Под маљем идеологије. Шабац: Графика Шабац, 2008.