Deportacija Jermena 1915. godine. Izvor fotografije: The Aremnian Genocid Mueseum-Institute
Kraj 19. i početak 20. veka doneli su prve pokušaje da se na međunarodnom nivou zaštiti civilno stanovništvo i učesnici ratnog sukoba od zločina počinjenih tokom ratnih dejstava (Haške konvencije, 1899, 1907). U jednom zvaničnom aktu pojam ZPČ prvi put se javlja tokom Prvog svetskog rata, u izjavi savezničkih snaga iz 1915. povodom postupaka trupa Osmanskog carstva prema jermenskom stanovništvu. Iako je posle završetka Prvog svetskog rata bilo pokušaja da se ZPČ tj. povrede zakona čovečnosti formalizuju kao oblik kršenja međunarodnog prava i da se za njih sudi pred međunarodnim sudovima, ta nastojanja nisu doživela ostvarenje, kao ni pokušaji da se rat zabrani kao sredstvo rešavanja sporova među državama.
Nakon završetka Drugog svetskog rata, 8. avgusta 1945, kao odgovor na fašističke zločine, najmasovnije u istoriji čovečanstva, sile pobednice usvojile su Londonski sporazum, kojim je predviđeno osnivanje Međunarodnog vojnog suda (MVS) za ratne zločine. Jugoslavija je pristupila ovom sporazumu kao deseta zemlja potpisnica, 29. septembra 1945. godine. Sastavni deo Londonskog sporazuma bio je Statut međunarodnog vojnog suda. Ovim Statutom, u članu 6, definisan je ZPČ koji je inkriminisao ubistva, uništenje, porobljavanje, deportaciju, i druga nečovečna dela protiv civilnog stanovništva pre i posle rata, kao i progone na političkoj, rasnoj ili verskoj osnovi. Dakle, ZPČ odnosi se isključivo na zločine protiv civilnog stanovništva i na ratne kao i na mirnodopske prilike. Sedište MVS bilo je u Berlinu, ali su prva i najvažnija suđenja održana u Nirnbergu (V. Nirnberški proces). Osim u Nirnbergu, suđenja koja su obuhvatala i zločine protiv čovečnosti, počinjene od vojnih formacija fašističkih država i njihovih kolaboracionista, održavana su u nizu zemalja neposredno posle završetka rata, kao i u potonjim decenijama. Danas ZPČ kao krivično delo poznaju i krivična zakonodavstva brojnih država, a ne samo međunarodno krivično pravo.
Srđan Milošević
Literatura:
A. Kaseze, Međunarodno krivično pravo, Beograd 2005; A. Zahar and G. Sluiter, International Criminal Law: A Critical Introduction, Oxford: Oxford University Press, 2007; A. Eugene, Le crime contre l'humanité, Paris 1961; D. Plenča, Međunarodni odnosi Jugoslavije u toku Drugog svjetskog rata, Beograd 1962; Londonski sporazum od 8. avgusta 1945. i Statut Međunarodnog vojnog suda.
