Nacistički vođa Adolf Hitler i masovni miting organizovan od strane nacističke partije. Izvor fotografije: Time 100Photos
Politički sistem i način organizacije društva u kome država uspostavlja potpunu centralizaciju vlasti kako bi ostvarila monolitno jedinstvo. Totalitarizam podrazumeva koncept vlasti koja ima direktan uticaj i potpunu kontrolu nad svakim segmentom života. U totalitarnim sistemima država briše granice između privatnog i javnog, uspostavlja kontrolu mišljenja i izražavanja i strogo kažnjava sve što prevazilazi nametnute norme ponašanja. Za razliku od drugih nedemokratskih sistema (diktatorskih i autoritarnih), totalitarni režimi ne samo da ograničavaju, već u potpunosti ukidaju slobode. Totalitarne režime karakteriše: jedinstvena ideologija, opštenarodna partija na čelu sa diktatorskim liderom (kult vođe), sistem terora i represije sprovodiv kroz nasilje i tajnu policiju, monopol nad oružjem, nadzor nad medijima i sredstvima komunikacije i državno kontrolisana privreda. Pojam je imao pozitivnu konotaciju u fašističkoj Italiji, gde je odslikavao najviši društveni ideal jedinstva vođe, države i društva. U nacističkoj Nemačkoj je prepoznat kao pandan nefunkcionalnom sistemu parlamentarne demokratije. Sa druge strane, u liberalnim demokratijama međuratnog perioda negativno vrednovanje pojma totalitarizam predstavljalo je osnov za poređenje Staljinovog režim u Sovjetskom Savezu sa nacističkim i fašističkim režimima Nemačke, Italije, Španije i Portugalije.
U vremenu Hladnog rata, termin totalitarizam je postao funkcionalan ideološki alat i predstavljen kao zajednički imenitelj svih socijalističkih sistema. Bio je to način potpune diskreditacije socijalizma kroz njegovo izjednačavanje sa fašističkim desničarskim režimima.
Pozivajući se na radove Hane Arent (Koreni totalitarizma), Karla Popera (Otvoreno društvo i njegovi neprijatelji), te Karla Fridriha i Zbignjeva Bžežinskog (Totalitarian Dictatorship and Autocracy), kao i distopijske književne predloške (George Orwell, 1984, Evgeniy Zamjatin, Mi) teorije totalitarizma su ključno doprinele ustoličenju (neo)liberalne ideologije „kraja istorije” nakon pada Berlinskog zida.
Litratura: Todor Kuljić, Kultura sećanja, teorijska objašnjenja upotrebe prošlosti, Čigoja štampa, Beograd 2007.