Italijanski partizani u gradu Breša (Brescia), u severnoj Italiji, 1945. godine. Izvor fotografije: www.corriere.it
Iako je antifašistička borba počela već 1941. godine u organizaciji Slovenaca koji su živeli između Trsta i Gorice, kao zvaničan početak oružane borbe protiv fašista i nacista smatra se 9. septembar 1943. godine. Tog prvog dana nakon italijanske kapitulacije, uspostavljen je u Rimu takozvani Comitato di Liberazione Nazionale (Nacionalni komitet za oslobođenje – CLN), glavno telo čiji je zadatak bio da koordiniše masovni narodni ustanak u čitavoj zemlji. Njegovi članovi su bili antifašisti različitih političkih ubeđenja koji su za vreme fašističke diktature živeli uglavnom u ilegali, ili su bili u zatvoru. Ubrzo su organizovani podkomiteti u svim većim gradovima centralne i severne Italije: upravo na ovim teritorijama će se odigrati rat između fašista, nacista i antifašista, budući da su južna Italiju već bile oslobodile savezničke snage. Juna 1944. godine osnovan je, kao vojna struktura CLN-a, takozvani Corpo Volontari per la Libertà (Dobrovoljački korpus za slobodu – CVL).
Glavna karakteristika Italijanskog pokreta otpora (resistenza na italijanskom), bila je politička različitost njegovih učesnika, što je predstavljalo temelj buduće demokratske i parlamentarne Republike Italije.
Glavninu partizanskih snaga činili su komunisti, okupljeni u brigadama „Garibaldi” i u Grupama za partizansku akciju (Gruppi di Azione Partigiana – GAP). Takođe, treba pomenuti i jedinice „Giustizia i Libertà” (Pravda i sloboda), koje su imale liberalno-socijalističku tendenciju; formacije „Giacomo Matteotti”, koje je organizovala Socijalistička partija; brigade „Fiamme Verdi” (Zeleni plamen), koje su organizovali simpatizeri i članovi Demohrišćanske stranke; „Plave formacije”, koje su okupljale monarhiste. Pored njih, postojale su mnoge druge manje jedinice i grupe koje su činili anarhisti, liberali, trockisti i drugi. Takođee, mnogi vojnici koji su odbili da služe pod novouspostavljenom fašističkom tvorevinom Italijanskom socijalnom republikom, pristupili su pokretu otpora. Računa se da je septembra 1943. godine nekoliko hiljada ljudi stupilo u borbu protiv fašista i nacista, a da se njhov broj povećao na oko 25.000 u proleće 1944. godine. Na kraju rata, aprila 1945. godine, partizanske snage su brojale oko 300.000 ljudi. Među njima nisu bili uračunati svi oni bivši vojnici (nekoliko desetina hiljada) koji su se 1943. godine zatekli u Jugoslaviji, Grčkoj, Albaniji i Francuskoj kao okupatori, a koji su odlučili da borbu nastave protiv nemačkih snaga.
Milovan Pisarri
Literatura: Giorgio Bocca, Storia dell’Italia partigiana, Milano: Mondadori, 1995; Paul Ginsborg, Storia d'Italia dal dopoguerra a oggi. Società e politica 1943–1988, Torino: Einaudi, 1989; Arturo Colombo, Partiti e ideologie del movimento antifascista, u Storia d’Italia, vol. 8, Novara; De Agostini, 1979.