Kosta Pećanac i Džafer Deva u društvu nemačkog oficira. Izvor fotografije: znaci.net
Pećančevim četnicima nazivaju se pripadnici četničkih odreda koji su tokom Drugog svetskog rata bili pod neposrednom komandom ili su priznavali starešinstvo četničkog vojvode Koste Milovanovića Pećanca (1879-1944). Od svih četničkih formacija, Pećančeve su imale najotvoreniji i najizrazitiji kvislinški karakter. Pećanac je kao legendarni vođa Topličkog ustanka 1917. uživao veliku vojničku reputaciju, iako je nekoliko kontroverzi obeležilo njegovo postupanje u tom ustanku. On se, naime, dugo protivio podizanju ustanka, ali kada se borba rasplamsala pokazao se kao sposoban komandant. Takođe, na teret mu se stavlja represija koju je sproveo u Bosilegradu koji su ustanici spalili nakon zauzimanja.
Naslanjajući se na pomenutu reputaciju, Pećanac je neposredno posle Aprilskog rata organizovao značajne četničke jedinice pod svojom komandom. Dosledan svojoj taktici iz vremena pred Toplički ustanak, on se već u avgustu 1941. pacifikovao i stavio pod nemačku komandu. Tokom 1942. godine imao je pod svojom kontrolom 35 odreda i oko 3.500 naoružanih ljudi; njegovi odredi prostirali su se na širokom prostoru istočne, jugoistočne i zapadne Srbije. Do kraja 1942. godine napušta ga nekoliko komandanata koji su se potčinili Draži Mihailoviću (Dragutin Keserović i Nikola Kalabić), dok se većina njegovih odreda svrstala u redove Nedićeve SDS. Uz Pećanca je ostala samo lična pratnja. Sve vreme rata trajale su međusobne borbe i surevnjivost između njega i Mihailovića po čijoj zapovesti je pogubljen Pećančev vojvoda Boža Javorac (1943), a na kraju i sam Pećanac (1944). Sve vreme dok su bili vojnički aktivni, Pećančevi četnici su sarađivali sa okupatorskim formacijama i drugim kvislinzima. Iako odgovorni za neke od najsvirepijih zločina prema civilnom stanovništvu i zarobljenim pripadnicima partizanskih jedinica, oni su počinili srazmerno manje zločina od drugih kolaboracionističkih formacija (JVuO, SDS, SDK).
Aleksandar Miletić
Literatura:
Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu, Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar, 1992; Milan Radanović, Kazna i zločin: Snage kolaboracije u Srbiji, Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung, 2015.