Pripadnici žandarmerije prilikom pretresanja terena u Srbiji 1941. godine. Izvor fotografije: znaci.net
Kvinslinške formacije u okviru vojnih i policijskih ustanova tzv. Aćimovićeve komesarske uprave i Nedićeve Srbije, formirale su se od uspostave okupacijskog režima u Srbiji 1941. godine. Žandarmerijske formacije koje su bile na raspolaganju Aćimovićevoj upravi odgovorne su za streljanja talaca i neke od prvih represalija nad civilnim stanovništvom u zapadnoj Srbiji u julu 1941. godine. Ove formacije su po nemačkoj naredbi izvršile streljanja talaca u Obrenovcu (10 lica), Valjevu (17 lica), Čačku (12 lica) i Bukovima (81 lice). Žandarmerija je do kraja 1941. uhapsila 2-3.000 građana romske nacionalnosti koji su predati okupatorskim snagama. Nekoliko stotina ovih ljudi bilo je zatim streljano.
Pored žandarmerije, već od početka okupacije su na terenu prisutni i Ljotićevi dobrovoljci, a od avgusta i Pećančevi četnici su pod komandom marionetske uprave. Tokom ustanka u Srbiji u leto i jesen 1941. kvislinške vojne snage, žandarmerijski i dobrovoljački odredi objedinjeni su pod komandom pukovnika Koste Mušickog. Ova kvislinška formacija odigrala je značajnu ulogu u slamanju ustanka na prostoru tzv. Užičke republike. Ljotićevi dobrovoljci aktivno su pomagali jedinicama Vermahta u hapšenju ljudi koji su kasnije streljani u kragujevačkom masakru oktobra 1941. godine.
Nedićeva Srpska državna straža (SDS, oko 15-20.000 ljudi) formalno je ustrojena marta 1942. od jedinica žandarmerije i nekih vojnih jedinica koje su bile pod Nedićevom komandom, dok je Srpski dobrovoljački korpus (SDK, oko 3.500 ljudi) obrazovan od Ljotićevih dobrovoljačkih odreda krajem iste godine. Nalik nacističkom ili ustaškom modelu dihotomije ove dve formacije imale su karakter regularne (SDS) i partijske (SDK) vojne sile. SDK je bila inspirisana i organizacijski naslonjena na profašističku partijsku organizaciju „Zbor“” Dimitrija Ljotića. Sve do odlučujućeg poraza u operacijama za oslobođenje Srbije 1944, jedinice SDS i SDK uzimale su učešća u zločinima i represalijama prema simpatizerima NOP i civilnom stanovništvu.
Aleksandar Miletić
Literatura:
Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji. Kvislinška uprava 1941-1944 I-II, Beograd: Sloboda, 1979; Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu, Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar, 1992; Milan Radanović, Kazna i zločin: Snage kolaboracije u Srbiji, Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung, 2015.